Özel Dosyalar

Trabzon Prensesi (Fransızca 'La princesse de Trébizonde'), Jacques Offenbach'ın bestelediği ve Étienne Tréfeu ile Charles-Louis-Étienne Nuitter'in yazdığı bir Fransız komik operasının (opéra bouffe) adıdır. Çalışma ilk olarak 31 Temmuz 1869'da Baden-Baden Tiyatrosu'nda iki kez gösterildikten sonra aynı yılın 7 Aralık gününde Théâtre des Bouffes-Parisiens'te gözden geçirilmiş bir versiyonu üç kez gösterime girmiştir.

İlk olarak 1869 yaz sezonunda Baden-Baden'de, genç Mdlle Périer'in başrolde rolünde olduğu La Princesse de Trébizonde, Offenbach ve libretto yazarları konuyu genişleterek tam bir akşam eğlencesi haline getirmeyi başardılar. Daha sonra aynı yıl, Les Brigands Thétre des Variétés'de sergilenirken, La Princesse de Trébizonde Bouffes-Parisiens'de  de sahnelendi. Étienne Tréfeu ve Charles Nuitter'in librettosu zaten aşırı derece çok kullanılan oyuncak bebek motifinden yararlandı, ancak bu motifi sahnede daha az yıpranmış görünmesini sağlamak için neşeli karakterler ve sahnelerle konuyu çevrelediler. Sonuç olarak eser, Coppélia balesi ve Audran'ın La Poupée'si ile birlikte, müzik sahnesindeki o ebedi 19. yüzyıl karşı duruşunun en mutlu örneği olarak hayatta kaldı.

Prens Raphaël'in öğretmeni Sparadrap, dağcının kızı Zanetta'nın bir süreliğine orada olduğundan habersiz, Cabriolo tarafından işletilen balmumu heykel atölyesini  ziyaret etmesine izin verir. Cabriolo, panayır piyangosunda bir şato kazandığında ve Raphaël'in ailesi yeni komşuları olduğunda, prensin aşırı dikkatli babası Prens Casimir, oğlunun gençlik tutkularının panayır eğlenceleri ve gezilerle sınırlı olduğunu görmekten çok memnundur. Kumpanyanın gezilecek yerleri arasında Trabzon prensesinin bir balmumu heykeli de bulunmaktadır. Seyahat eden kumpanya üyeleri arasında Cabriolo'nun bir akrobat olan kız kardeşi Paola, kızları Zanetta ve Regina ve Regina'nın eski sevgilisi Trémolini de bulunmaktadır. Zanetta Trabzon prensesinin balmumu heykelinin tozunu alırken, heykelin burnunu yanlışlıkla kırınca, heykelin yerine geçmek zorunda kalmıştır. Bir asilzade, Prens Raphaël lunaparkı ziyaret etmeye geldiğinde giriş ücreti ödemek yerine, kumpanyaya bir piyango bileti vermiştir. Prens Raphaël, prensesin balmumu heykeline deli gibi âşık olmuştur. Piyango biletine ise bir şato çıkınca kumpanya üyeleri deli gibi sevinmiştir.

Şato’da altı ay geçtiğinde Cabriolo ve kumpanya grubu, şato hayatının hayal ettikleri kadar cazip bir hayat olmadığını anlamışlardır. Aslında hepsi sıkılmış ve seyahat eden oyuncular olarak önceki yaşamlarını özlemişlerdir. Bir av gezisine çıkan Prens Raphaël, babası Prens Casimir ve öğretmeni Sparadrap kendilerini bu şatoda bulmuşlardır. Raphael, babasını eski lunaparkın tüm balmumu heykellerini satın almaya ve Cabriolo'yu bunları içeren bir müzenin küratörü olmaya ikna etmiştir.

Casimir, oğlunun Zanetta'nın balmumundan yapılmış bir heykel olmayıp gerçek bir kız olduğunu öğrendiğinde oğlan yaşamından hep kılavuz olarak gördüğü babasının kılavuz olarak kullandığı eski ve mütevazı günlüklerini ortaya çıkarır. Günlüklerde panayır akrobatı bir kadının kızkardeşi ile yani sıradan bir kadınla evli olduğu yazılmıştır. Bu durum adamı zora sokmuştur çünkü balmumu heykele âşık olmak yeterince zararsız olsa da, babası Zanetta'nın gerçek bir genç kız olduğunu öğrendiğinde prens olan oğlunun sıradan bir kızla evlenmesine asla izin vermeyeceği de ortadadır. Prens Casimir ortaya çıkarak oğlunu bir karnaval sanatçısına âşık bulmaktan hoşlanmamış ancak bir zamanlar kendisinin bir bayan akrobatı olan Paola'nın kız kardeşi ile evli olduğu keşfedildiğinde, oğlunun seçimine itiraz edememiş ve opera üç evliliğin birden gerçekleşeceği bir festival hazırlıkları ile sona ermektedir.

Librettosuna uygun olarak, La Princesse de Trébizonde'nin müziği, modaya uygun bir şekilde opéra-bouffe olarak bestelenmiş olmasına rağmen, Offenbach'ın en eski ve orijinal opéras-bouffe'larının müzik kalitesi eserde görülmez. Ancak Burlesk unsurun bazı dokunuşlarını müzikte görmek mümkündür, - ilk perde finali, Cabriolo ve ailesinin eski yan gösterilerine ('Adieu, baraque héreditaire') veda ettiği, müziğin en mutlu parçalarından birinde, Rossini'nin doğrudan bir parodisiydi. Guglielmo Tell – ama Casimir'in kolay alevlenen huyunun ('Me maquillé-je comme on dit'), Régina'nın ipte oynamasıyla ilgili şarkısının ('Quand je suis sur la corde) kulaklarından dumanlar saçan açıklamasındaki eğlenceli ve Offenbachvari melodi raide'), Zanetta'nın Ronde de la Princesse de Trébizonde'si ve Raphaël'in hem oyuncak bebeğiyle hem de onun üzerindeki tekrarlanan coşkularında, genellikle başka yerlerde olduğundan daha az 'bouff'tu.

1869, Offenbach için verimli ve başarılı bir yıldı. Bir başka komik opera olan Vert-Vert, prömiyerini 10 Mart'ta Paris Opéra-Comique'de yapmıştı. Bunu iki haftadan kısa bir süre sonra, 22 Mart'ta Bouffes-Parisiens'teki opéra bouffe La diva'nın ilk performansları izlemiştir. 31 Temmuz'da Trabzon Prensesi (La princesse de Trébizonde), bestecinin yönetimi altında Baden-Baden'de prömiyerini yaptı. Aynı yılın Aralık ayında, dört gün içinde, La princesse de Trébizonde'un revize edilmiş üç perdeli versiyonu ilk performansını 7'sinde Bouffes-Parisiens'de, ardından üç perdelik opéra bouffe Les brigands'ın dünya prömiyeri 10 Aralık'ta Paris'teki Théâtre des Variétés'de izlemiş, ertesi gün ise La romance de la rose operasının Bouffes-Parisiens'te galası yapılmıştır.

La Princesse de Trébizonde'nin başarısı, Les Brigands'ınkiyle ancak gölgelenebildi ve ilk temsilden sonra yaklaşık dört ay Bouffes'ta kaldı. Orada, temsillerin sahnelenmesini mümkün kılmayan Fransa-Prusya Savaşı'ndan sonra, 1875'te (14 Şubat) Louise Théo'nun Régina rolüyle, yine 1876'da (Eylül) Daubray ile Cabriolo ve Paola Marié'nin Régina rolüyle yeniden canlandırıldı ve Thétre'de yeni bir prodüksiyon verildi. des Variétés 1888'de (15 Mayıs) Mily-Meyer, Mary Albert, Cooper ve Christian tarafından yönetilen bir oyuncu kadrosuyla. Büyük ilgi gören denemelerin ardından temsiller besteci açısından oldukça tatmin ediciydi, ancak La Princesse de Trébizonde, son Paris temsilinden itibaren Fransa'daki daha ünlü Offenbach eserlerinin gölgesinde kaldı.

 La Princesse de Trébizonde Londra'da, John Hollingshead'in yönetimi altında Gaiety Theatre'da iyi bir ilk prodüksiyonla (ad Charles Lamb Kenney)’de gerçekleştirildi. Nellie Farren, Régina rolündeydi ve J. L.Toole, Robert Soutar (Casimir), Constance Loseby (Raphaël) ve Annie Tremaine (Znetta) gibi bir oyuncu kadrosunun başında çok rahat çalıştı.  Bu temsilden üç ay sonra yeniden çağrılarak 1872'de (19 Nisan) Gaiety'de Toole'un repertuarında tekrar sahnelendi. İngiliz eyaletleri aslında Trébizonde Prensesi'ni herhangi bir Offenbach eseri kadar ilgi gördü.  1871'de Liverpool'un Galler Prensi Tiyatrosu'ndan yapımcı Henry Leslie, Augusta Thomson, Edward Chessman,  gençlerin yönettiği bir turne organizasyonu ile Birleşik Krallığın hemen tüm eyaletlerine turne yaptı. Daha sonra (1876) Edward Chessman gösteriyi devraldı aldı.

7 Aralık 1869 günü gerçekleşen Paris Galasında rol dağılımı şöyleydi:  Regina rolü: Mlle Chaumon Mezzo-soprano, Zanetta rolü:  Mlle Fonti Soprano,  Paola rolü: Félicia Thierret Kontralto,  Prens Raphaël rolü: Anna Van Ghell Mezzo-soprano,  Cabriolo rolü:  Désiré  Bass; Trémolini rolü: Bonnet Tenor,  Prens  Casimir rolü:  Jean François Berthelier Tenor,  Sparadrap rolü: Édouard Georges Tenor.

Eserden haberdar olup 19. Yüzyıl sonralında Avrupa ve Amerika’da oynandığını öğrenen zamanın Trabzon Valisi Samih Rifat, eseri Trabzon’da, 1958 yılında yıktırılan Trabzon Oepra Binasında sahneletmek için büyük çaba sarfetmiş, şehirdeki levantenlerden ve Trabzon şehrinin ileri gelenlerinden yardım istemiş ancak birinci büyük savaşın başlaması üzerine bu arzusunu gerçekleştirememiştir.

Eser izleyiciler ve eleştirmenler tarafından başarılı bulunmuş 1871, 1875 ve 1876'da Bouffes-Parisiens'de sahnelenmiştir. Sonrasında daha büyük bir salon olan Théâtre des Variétés'de 1888'de sahnelenmiştir. "La princesse de Trébizonde" operası kısa bir süre sonra Londra, Brüksel, New York ve Berlin gibi uluslararası sanat merkezlerde ayrıca sahnelenmiştir. Opera yakın zamanda ise 2015'te Baden-Baden'de, 2016'da Limoges'de (Fransa) sahnelenmiştir.

Devlet Opera Balesi Genel Müdürlüğümüze buradan çağrı yapıyorum: Her yıl Trabzon’da düzenlediğiniz Trabzon Opera ve Bale Festivali’nde Devlet Operamızın değerli sanatçılarının emeği ile yoğrulacak bir prodüksiyonda bu eseri Trabzon sahnelerinde görmeyi bir Trabzonlu olarak arzu ediyorum. Devlet Operamızın sayın yanat yönetimi yetkilileri bu çağrıma kulak verirler!

Eserin başarı ile oynanıp çok büyük ilgi gördüğü bazı dünya sahneleri : Birleşik Krallık (UK) Gaiety Tiyatrosu Trébizonde Prensesi 16 Nisan 1870; Avusturya: Carltheater Die Prinsessin von Trapezunt 18 Mart 1871; Almanya: Friedrich-Wilhelmstädtisches Tiyatrosu Die Prinzessin von Trapezunt 30 Haziran 1871; Amerika Birleşik Devletleri: Wallack's Theatre 11 Eylül 1871; Avustralya: Galler Prensi Tiyatrosu, Melbourne 22 Haziran 1874; Macaristan; Budai Színkör A Trapezunti hercegnö 17 Eylül 1871

Kaynakça: Avusturya Uluslararası Müzik ve Opera Müzesi Arşivi

Makale: İlk olarak Müfit Semih Baylan imzası ile Konserarkası Müzik Dergisi’nin Ağustos 2022 sayısında 22-25. sayfalarda yayımlanmıştır.