Yazılar

---

Etik ve EstetikSayı: - 06.02.2006

---

Ben bu çalışmada, dünyayı özümsememizdeki kusursuzluk, yücelik kavramının oluşturduğu yaşam tarzından yola çıkarak, idealleştirilmiş dünyada sakatlığın neden trajik, kötü, çirkin ve yüce olmayan değerler içinde yer aldığını, tarihsel dönemlerdeki toplumsal değerler içinde çözümlemeye çalışacağım.

“Etik ve Estetik” değerler tarih boyunca sürekli birbiriyle ilişki içindedir. Başlangıçta felsefi disiplinlerin içinde yer alan bu iki bilim dalı, daha sonra felsefeden ayrılarak kendi kavramlarını oluşturmalarıyla ayrı bir bilim olma görünümündedirler. Ama dünyayı tasarımlamada insanların etik ve estetik kavramlarına başvurmaları bu iki disiplinin yoğun birlikteliğini açıklamaktadır. Etik ve estetik “değer”ler alanının bütününü oluşturur ve her ikisi de aynı kategorileri sorgular. Örneğin; Etik, “eylem”, “en yüksek iyi”, “mutluluk” ve “erdem”ler gibi kavramları; Estetik ise, “doğru”, “güzel” , “iyi”, “yüce” gibi kavramları konu edinir ve göreli olarak farklı anlamlarda işlevsellik kazanan bu kavramların mutlaklaştırılması zordur.

Sürekli kusursuzluğu, simetriyi, orantıyı hem fizyolojik yaşantımızda hem de dış dünyada ararız. Bu yüzden Etik ve Estetik değerlerle dünyayı özümsememizde ve ona estetik bir değer biçmemizde temel rol oynayan iyi-kötü, güzel-çirkin gibi kavramlar etiğin de temel kavramlarıdır. Estetik özümsemeyi belki de, etiksel değerlerdeki çelişkiden yola çıkarak yaparız. Dünyayı tasarımlamak yada modellendirmek için, biz insanlar, etik ve estetiğin temellerini oluşturan kavramlardan yola çıkarak, gerçek ile ideallerimize en uygun organizmik yapı ya da süreçleri oluştururuz ve bunun dışında olanları reddederiz. Bu her iki disiplin de toplumsal ilişkiler ve toplumsal dönüşmelerde farklı özellikler gösterseler bile, tarihsel süreçlerde hep yan yana giden bir süreklilik göstererek, nesnel dünyayı oluşturabileceğimiz değerleri bu kategorilere göre yaparız.

İyi-kötü, güzel-çirkin, yüce gibi kavramların “güç”lülük ile simgeleştirilmesi ve kusursuz bir evren modeli, tasarlanması, kusuru oluşturan nesne ya da insanın ihmal edilmesini gerektirmektedir. Yani dünyayı oluşturan etik ve estetik değerlerin, kusurluluğu yok sayması ile oluşan düşünce kalıplarının nedeni, belki de kusursuz evren-yaratıcı güç tasarımlarının pratik yaşantımızdaki etkilerinden kaynaklanmaktadır. İnsanın kendi eylemlerinde olduğu kadar, kendi yaratmış olduğu şeylerde de, estetik bir değerin varlığı, mutlak zorunlu olan değil ama olması istenen şeydir. Bu bakımdan “güzelliğin yasalarına göre” bir yaratım, aynı zamanda iyi olmak zorundadır. Sanatta güzel ve kusursuz bir biçim olmaksızın sadece içeriğin tek başına bir etkinliğinin olamayacağı, sanat kuramcıları tarafından açıklanmaktadır. Estetiğin uğraş alanı; güzelin aranmasıdır. Etikte de iyi olan, doğru olan güzeldir; güzel olan doğru olan iyidir. Estetiğin ya da sanatın kendi varlığı ile amacının etikteki gibi güzel-iyi ile temellendirilmesi bizi gerçek ile idealleştirmelerin uygunluğu sorusuna götürür. Yüce olan ile aşağı olanı, güzel olan ile çirkin olanla karşılaştırdığımız zaman, estetikteki bu iki kategori  çiftinin aynen etikteki anlamlarıyla kullandıklarını ve ortak bir kökenden geldiklerini görürüz. Güzel olanla, yüce olanın doğaüstü kuvvetlerin ve tanrısal bir gücün yaratımları olduklarını iddia ederiz ve aynı zamanda bunlar dünyamızdaki maddesel çeşitliliğin farklı görüntülerini sunarlar.

Güzel olan ile yüce olan arasındaki türeyimsel ve mantıksal yakınlık her ikisininde tasarladığımız dünyadaki olumlu değerler oluşundan geldiği gibi, bu değerlerle ilgili nesnenin bizim idealimize uygunluğunu gösterir; öte yandan, çirkin olan ile bayağı olan ise; olumsuz nitelikleri taşıdıklarını gösterdikleri kadar, bu niteliklerle ilgili nesnenin bizim ideallerimize düşmanca olduğunu da dile getirir. Yani, bu iki karşıt değer çifti üzerine toplumsal yaşantımızı kurarız, hatta oluşumları ve süreçleri de bu ilkelere göre belirleriz. Güzel olanda nitelik ile nicelik; uyumlu ve dengeli olup, pratik yaşantımızda bu kavram, oran, simetri ya da ölçülülük olarak adlandırılır. Yüce olanda ise; nicelik ve niteliğin uygunluğu aranmaz, boyutsuzluk, sınırsızlık söz konusudur. Etikte olağanüstü bir güç, doğa ötesi bir kuvvet olarak tanımlanan tanrı ya da yücenin mükemmelliği ve herşeyin ondan çıktığı görüşü, hâkim bir görüştür. Estetikte ise; bu kavram insansal idealin olağanüstü bir güç, alışılmadık bir kuvvet, büyük bir enerji ile ortaya çıktığı durumdur.(Yüce olan şey, insanlar üzerinde güçlü bir etki bırakmakta, kendi gücümüz ve olanaklarımızla karşılaştırılamaz oluşuyla bizde hayranlık ve korkuyla karışık saygınlık uyandırmaktadır. Dinde, yüce tanrının varlığı, insanın bir hiç olduğunu göstermektedir. Bu yüzden insan tanrıdan korkmak ve öbür dünyanın yüceliği ile bu dünyanın gelip geçiciliğini bu öğretiye göre bilmelidir.) Heybetli, insan ölçüsünün üstünde olan şeyler, estetikte tanrının her şeye yeten gücünün bir simgesi olarak kullanılmıştır. Güzellik duygusu ile birlikte özellikle “büyülenme” gibi olguların yerine geçen yücelik duygusu, gerçek olanla ideal olanın uygunluğunun ana kaynağıdır. İdealleştirdiğimiz dünyada, mükemmel olmayanın dışlanması, bizim değerlerimizi oluşturan toplumsal yapı içindeki sınıf ilişkilerine bağlıdır.

Avcılık döneminde, avcılıktaki ustalık, zenginliği de beraberinde getiriyordu. Toplumsal idealleştirmede “güçlü” olan bu ideali, kendinde cisimleştirerek, toplulukta saygınlık kazanarak, artı değeri oluşturuyor, ideal olan şeyi yaratıyordu. Örneğin; kadın figürlerindeki cinsellik öğesinin abartılı olarak verilmesi, anaerkil çağda kendi temel ideal belirleniş şekli içinde, kadının biyolojik işlevini, yani doğurganlığı simgelemektedir. Burada biyolojik yasallığın, estetiksel bir anlam kazanarak, insan idealinin taşıyıcısı haline gelişi vardır.

İlkel insanın, doğanın gerçek gücüne duyduğu hayranlık, doğanın yerle bir edici, aynı zamanda yaratıcı gücüne tapınma, doğanın tanrısallaştırılması ve insanın doğa karşısında çaresizliğini gidermede, insanüstü bir büyü gücüyle kendisini donatmış olması, toplumsal ideallerin oluşumuna neden olmuştur ve dinsel, etiksel, estetiksel olarak dünyanın özümsenmesi kaynağı da bu düşünceden doğmuştur. Dünyayı tasarımlamayı oluşturan niteliklerin” değer” belirleyici şekilde algılanışı, insanın tarihteki yerini belirlemede de ahlaksal estetiksel bir karakter kazanmıştır.

İnsanın var oluşunun doğayla ilkel bir şekilde yapılan fiziksel savaşımla belirlendiği ilk çağlarda, halk öykülerinde geçen kahramanların karakterlerindeki  yücelik, iyi ya da  kötü bir anlam taşıdığına bakılmaksızın, o kişilerin güçlü oluşlarına göreydi. İlkel koşullarda güçlü olmak, yaşamda ayakta kalmanın en önemli dayanağıydı ve güçlü olmaları, gereksinimlerini karşılamaları için bir nedendi. Mağaralara çizmiş oldukları resimlerde, kendilerini farklı resmederek, yüzlerini, gövdelerini boyamalarının, bütün bu görüşlerinin nedeni, ilkel insanın pratik yaşamındaki güzellik anlayışına dayanmaktadır. Çünkü insanın gerçek yüz görünüşünün değiştirilmesi, doğaüstü, mistik ideal dünya tasarımı ile uygunluk kurulmasına yarayan şeylerdi. O dönemde, insanın dış görünüşü, kutsal olanla ne denli benzeşiyorsa, kendi soyundan olanların gözünde, o denli güzel ve soylu görünüyordu. Yani, insanların kendilerini, güzel saydıkları şeylerle farklı göstermeleri, kutsallaşmış ideal dünyada gerçekliğin bulunmasıydı.

Bu dönemde, toplumsal ideal, tam anlamıyla dinsel-mistik bir karakter taşımamasına rağmen, bu durum , ilkel insanın kendini doğaüstü güçlere eşit veya üstün görmek istediği bir inanış tarzıydı.

Yerleşik topluma geçtiklerimde ise; “ fiziksel güç”, anlamını geride bırakarak, ahlaksal değerleri, daha sonra da, siyasal düzenle ilgili değerleri ön plana almıştır. Böylece yüce ola kavramı, fiziksel büyüklükle değil, etik değerler içinde, estetik değerleri oluşturmuştur. Antik Yunanlılar, insan vücudunun güzelliğini, onun o uyumlu ve dengeli durumunu yüceleştirmişlerdir. Tüm mitolojik kahramanların ya da tanrıların güzel, güçlü, iyi olmaları, günümüze kadar gelen sistematik bir mantıksal dizgeyi oluşturmaktadır. (Bu dönemde doğa, insanlar tarafından mükemmelliğin simgeleştirildiği, tüm kötülük ve iyilik tanrılarının, doğadaki fenomenlere göre adlandırılması ile doğanın toplumsal ideallere uyarlanışının göstergesidir.) Pthageras’a göre; “dünya”, ölçü, ritm ve uyum içinde olduğundan, güzellik, tanrı tarafından oluşturulmuş bir şeydi. Pythagoras’den etkilenen Platon ise; uyumlu, düzenli, dingin olan şeyi, öte dünya adını verdiği idealar dünyasında aramıştır. Bütün güzelliklerin idealar dünyasında var olduğunu, yaşanılan dünyanın gelip geçici, kötü olduğunu belirtmiştir ve idealar dünyasının kurgusu olan “Devlet” adlı kitabında ideal bir devletin nasıl olacağıyla ilgili argümanlarında; insanların  aynen hayvanlar gibi, güzel-iyi olanlarla çiftleşmesini; sakatların, hasta olanların ise, kendi  ideal, güzel devletinde soyu, düzeni bozduklarından dolayı yok edilmeleri gerektiğini savunmuştur. İdeal devletin, üstün ırk tarafından yönetilmesi düşüncesi, toplumsal yapının bugünkü sürecinde, ırkçı söylemlerin kökenini oluşturmuştur. Platon, gerçekliğin idealar dünyasında var olduğu görüşünden dolayı, nesnel dünyanın varlığını reddeder. Her şeyin nedenini, yaratıcı güç olarak adlandırdığı,  iyi-güzeli simgeleştirdiği, güneşte bulan Platon, bir ve bütün olarak değerlendirdiği güneşi, değişmeyenin, dönüşmeyenin kalıcı, ezeli ve ebedi olanın gücü olarak göstermektedir. Plato’nun ve Aristoteles’in görüşleri daha sonraki dönemlerde, ortaçağ, Rönesans ve günümüz bilim adamları ve filozofları tarafından daha da geliştirilerek idealist bir dünyanın kurgusu yapılmıştır. Yani yaratıcı gücü – yazgının varlığını- toplumsal yaşamın içine yerleştirmişlerdir.

Sistematik felsefenin başlangıcı kabul edilen Antikitenin etik ve estetik değerleri olan, iyi-güzel kavramlarının iç içerliği, batı felsefesinin temelini oluşturmuştur. Dolayısıyla fiziksel güzellik ile erdemin uyumlu birleşmesini gösteren, güzel-iyi ikili kavrayışının öne çıkarılışı, batı felsefesinin ürünüdür. Gerçekliğin ideal olana uygunluğunda, ideal olana erişmek insanların temel hedefi olmuş, bu “ideal” de, kusursuz ve mükemmel yaratıcı güç olan tanrıya yaklaşmak, toplumsal yaşamın ana belirleyici öğesi olmuştur. Ortaçağ’ın güzellik anlayışı; tür, sayı ve düzendir. Ortaçağ düşüncesi, evrenin tanrı tarafından sayı, ağırlık, ölçü temel alınarak yaratıldığını kabul ediyordu ve bu kategoriler aynı zamanda etik ve estetiğin de görüşleriydi.

Ortaçağ’ın temel görüşü şöyledir; “Güzellik” , bir nesnenin kendisiyle olan uyumlu oranlılığı; tüm parçalarının kendi içindeki ve her parçanın öteki parçalarla ve bütünle, bütünün ise  her şeyle olan ahengidir. En üst derecede yalın olan tanrı, kendi kendisiyle uyumun ve oranlılığın en büyük örneğidir.

Güzellik üç niteliği gerektirir. İlki; bütünlük ve kusursuzluktur. Çünkü eksik şeyler, bu eksiklik nedeniyle biçimden yoksundur. “Mükemmellik”, “güzellik”, “iyilik”, biçime dayanır ve herhangi bir şeyin iyi ve mükemmel olması için biçime ilişkin tüm özelliklere sahip olması gerekir. Biçimi belirleyen, ölçüsü, boyutu, niceliği ve oranıdır. Böylelikle doğa tanrı tarafından yaratılmıştır, o halde çirkin olamaz, mutlaka güzeldir. “Bu dönemde, doğanın bu şekilde “mecazi” olarak kavranışı, insanların aşağı olarak görülmesine, böylelikle de insanların kendi hayallerine ve özlemlerine düşman olmalarını sağlamıştır. İnanç, tanrıya yaklaşma, ortaçağın temel felsefi düşüncesidir. Bu evren anlayışının oluşturduğu dinsel-mitolojik bilinç tanrıları “yukarı” ya ; ya Olympos’a yada gökyüzü katına, kötü ruhları ise yerin dibine, Hades’in yer altı ülkesine gönderiri ve insanlara yüce, güzel olan ile olmayan ayrımını yaptırarak, kendi kutsal inancının yerleşmesini sağlar. Örneğin; Feodal toplum ideolojisinde soylular; doğuştan ve mutlak şekilde üstün, aşağı konumda yer alanlar ise; aynı mutlaklıkla kaba ve bayağı olarak tasarımlanıyordu. Rönesans döneminde, doğaya yeni, estetik bir görünüm verilmesi, yeni bir toplumsal anlatımın ideali olmuştur. Bu ideal; doğanın birliğinin kurulmasına, doğanın bilinmesine ve ondan sevinç alınmasına dayanmaktadır. Çünkü doğanın en güzel evladı olan insan, nasıl güzelse, doğa da öylesine güzeldir. Rönesans ve Yeniçağ’da doğanın sırlarının çözülmesi ve insanların kendi aklına güvenmelerinin nedeni; Kopernik’in bilimsel çalışmasıyla, dünya merkezli evren anlayışı yerine, güneş merkezli evren anlayışının gelmesidir. İnsanın, uçsuz bucaksız evren içinde kendine, güvenli bir yer bulma istemi, onun geçmişteki kültürü ile oluşturduğu mistik dünya anlayışındandır. Kendi aklına güvenen insan, böylelikle hem etik hem de estetik değer yargılarını değiştirmiştir. Fakat modern bilimsel dönemin başlangıcı sayılan 16.yy. mekanik bir dünya görüşünden yola çıkılarak, insanın otomat bir makineye benzetilen doğa ile bütünleşme isteği daha mükemmel bir insan tipini oluşturmuştur. Hiç arıza vermeyen makinelerden çıkan ürünler gibi, insanlar da bu ürünlerin sonucunda kendilerini makinelerle özdeşleştirmiş, tüm yapıp etmeleri, mükemmelliğe, kusursuzluğa erişme noktası ile son bulmuştur. Galile ile başlayıp, Newton ile doruğuna ulaşan mekanikçi evren anlayışında, evrenin bir saate benzetilerek mutlak zaman-mekân içinde sürekli, kusursuz, hiç değişmeden akıp giden kapalı bir sistem olarak varsayılması, tanrısal gücün,  her şeyin nedeni olamayacağı düşüncesini doğurmuştur. Mekaniksel dünya görüşünde insanın, yeni üretici güçlerin gelişimi, doğanın kuvvetlerine hükmetme yolundaki ilerlemeler, makinelerin kendini durmadan aynen tekrarladığı, koruduğu sanılan kalitesi, insanları büyülemişti. Makinelerin bu şaşmazlığı, bu güvenirliliği bu kez tersine olarak onu yaratan insanı da tanrılaştırıyor, insanı kendi yarattığı tanrıya özendiriyordu.

Toplumsal yeniden üretim, bir makinenin faaliyeti ile eş tutuluyordu. 19.yy. ortalarından itibaren teknolojide makinelerin, insan emeğiyle aşılamaz üstünlüğü, makinelerin çalışma tarzı, insanlarda mutlak güvenirlilik izlenimini uyandırıyordu. Makinelerin, bir kez kurulduktan sonra hiç aksamayacağına, hiç arıza çıkarmadan, insan gücüne oranla çalışacağına mutlak gözüyle bakılması, makinenin yepyeni bir tanrı olarak ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu mekanikçi dünya anlayışında amaçlanan şey; bilgiye, insana, dış dünyaya, mekanik bir güvence yani mutlak güvenirlilik sağlamaktı. Bu mekanikçi pozitivist dünya anlayışının felsefedeki yansımaları, kusursuz olan evrenin bir parçası olan insanın da kusursuz olacağıdır. Bundan başka insan nasıl yücelebilirdi ki? Böylelikle insanın idealine uygun tasarımlamada tarih boyunca öykündüğü doğaüstü, aristokratlar yerine, yeni bir güç olan makineye öykünmesi, etik ve estetik değerlerindeki mistik yanı ortadan kaldırarak bu kategorilerin ayrışmasına neden olmuştur. “Etik” ve “estetik” değerlerin ayrışması, güzelliğin, iyi ve doğrudan ayrılması, güzel olanın; estetik değer olarak görülmesi, doğruluğun; mantıkta, iyinin de; etik içinde değerlendirilmesi, dünyayı modellendirmemizde hiçbir farklılık getirmemiştir. Çünkü her üç kavramın da ideal olana uygunluğu pratik yaşamımızda belirleyici bir yön içermekte, biçim ile içerik ne kadar bir bütün olarak ele alınsa bile her sistemin biçimsel, nicel ve nitel ölçütleri, içeriksel ölçütlerden önce gelir. Denge, uyum, orantı, bu üç kavramın (güzel-iyi-doğru) temel, nitel ve nicel ölçütleridir.

Birçok filozof, kişiliğin gerçek biçimlenişi olan “erdem”lilik kavramından yola çıkarak, güzellik kavramını oluşturmuşlardır. Onlara göre; gerçek; doğruluk ve güzellik olmaksızın, güzellik de; doğruluk olmaksızın var olamaz. Dünyada en doğal olan güzellik, dürüstlük ve ahlaksal doğruluktur. Nasıl ki doğru ölçüler ve uyum müziğin güzelliğini yaratırlarsa, doğru çizgiler bir yüzü, doğru orantılar da mimari yapıtı güzel kılarlar. Doğa, tanrıdan pay almış, uyumlu ve güzel bir düzen olarak anlaşılınca, erdem de, insanın evrende görüp beğendiği bir uyum, düzen ve orantının bireydeki yansımasıdır. Bu anlayış bize şunu dayatmaktadır: Tanrıdan evrene ışıyan uyum, orantı, güzellik ve düzen bir küçük evren olan bireyde, erdem olarak karşımıza çıkıyor. Buna göre; orantılı ve düzenli olan durumların insan için yararlı, doğal ve erdemli olduğunu söyleriz. Şekil bozukluğunu yapan çizgiler ise, rahatsızlık ve hastalık yaratırlar. Fonksiyonel olmayan şeyler uyumsuzluğu gösterdikleri için, erdemli ve yararlı değildir. Güzellik ve doğruluk, herkes tarafından yararlılık ve rahatlık kavramı ile birleştirilir.

Kısaca 18.yy.a kadar gelişen maddesel-zihinsel üretim araçlarındaki belirleyici öğeler,  tanrı düşüncesine göre tanımlanarak, nesnel dünyanın varlığı açıklanıyordu. Her şeye biçim veren tanrı, son ereksel mutluluğu da yaratıyordu. “ Doğa”da tanrının bir parçası olduğuna göre, ona biçim veren tanrı, doğanın bir parçası olan insana da biçim vermekte, iyi, kötü, güzel ve doğru kategorileri de kusursuz, mükemmel olan tanrıya yaklaşmak için bir araç olarak kullanılmaktaydı. Her şeyi mükemmel yaratan tanrıya yaklaşmak biçimsizliğin, şekil bozukluklarının, düzensizliklerin oluşturduğu bir dünyanın, yani çelişkilerin varlığının yadsımasıydı. 20.yy.dan sonra da teknolojinin gelişmesi, mükemmel tanrı yerine, mükemmel makine düşüncesini getirmiştir.

Sonuç olarak; tarihsel süreçlerde, insan her zaman kendi gereksinmelerini karşılamak için yararlı olan şeyleri seçmiştir. Yararlılığı da kendisinin dışında yer aldığı kurumların oluşturduğu kurallara göre yapar. Estetiksel beğenisini de hiçbir çelişkiye yer vermeyecek şekilde, kendisine mükemmel olarak sunulan ürünlere yöneltir ve oluşturulan beğeniyi, kendi beğenisi olarak alımlar. Her anlamdaki beğeni, ideolojik veya kültürel önceliklere, tercihlere ve tercih oluşturma, hatta davranış oluşturma sürecine dayanmaktadır. Oysa bu süreç, öğrenme süreci dediğimiz süreçtir ve üretim ilişkileri içinde yer almaktadır. Üretim ilişkileri, yargı ya da doğruluk ilkesini oluşturur. Dünyayı özümsemede kullandığımız kategorilerin doğruluğunu savunurken,  aslında üretim tarzımızı dile getirmiş oluruz. Doğruluk ilkesindeki tercihlerimizi nasıl belirlediğimiz sorusuna vereceğimiz yanıt, sosyal ve siyasal aygıtlardır. Bu ilkelerden yola çıkarak oluşturduğumuz evren anlayışı, bize evrenin huzurlu, güvenilir, tekdüze, kusursuz, olmuş bitmiş bir şeyin bir daha değişmeyeceği bir yapı anlayışı sunmaktadır. Ve maksimum dengeye ulaştığı anda, “büyük patlama” adını verdiğimiz ısı ölümü sonucunda, evrenimiz (ya büyük çöküntü sonunda sıcaktan kavrulacak ya da büyük buzulda soğuktan donacak) yok olacaktır. Oysaki evren kuramcıları; yeni çalışmalar ışığında evrenimizin kusurlu, sanıldığı gibi düzenli, güvenilir olmadığını, dengeden uzak, kararsız, açık bir sistem olarak, çevresiyle sürekli madde alış-verişinde bulunan, ısı ölümüyle yok olmayacağı bir süreç, yapı olduğunu iddia etmektedirler.

Dolayısıyla evrenimizin kusurlu yapılardan ve kararsız süreçlerden oluştuğunu varsaydığımız modellendirmede, insanın hiçte kusursuz olan makineye, tanrısal güce öykünmesine ya da kendine güvenlikli bir yer edinmesine ihtiyaç yoktur. Belli bir güvencenin, mutlak mülkiyet ve doğruluğuna inanmak; eylemlerimizin ve yaratıcılığımızın olasılıklarını yok saymaktır. Etik ve estetik değerlerin üretim tarzına göre biçimlendiği dünyamızda, insanın kendine yabancılaşması, tüketim nesnesi olarak görülmesi ve kendisinin de, kendini bir tüketim nesnesi olarak kabullenmesi, idealleştirilen mükemmel dünya tasarımının sonucudur.              
                 
                    

---

Yazıyı Tavsiye Et ♫

Yorumlar

---

Bu yazıya henüz yorum yapılmadı.

Yorumları okumak yada yorum yazmak için sisteme giriniz.