Yazılar

Caz şiirle buluşuyorSayı: 1218 - 27.04.2011

2004. yılında yitirdiğimiz Steve Lacy, cazın sınırlarını opera ve tiyatroya doğru genişletmiş, cazla moderm şiir ve avangard yazın arasında yakın ilişki kurmayı başarmış bir öncü, kendi sözleriyle, "yıkımın kıyısındaki bir müziğin" sözcüsüydü.

Lacy, çocukluğunda klasik piyano eğitimi aldı, yeniyetmelik yıllarında ise klarnet çaldı. Sidney Bechet'ı dinledikten sonra onun müziğinin uyandırdığı hayranlıkla soprano saksafona yöneldi. Dixieland canlanması olarak anılan dönemde, 1950'lerin ilk yarısında bu tarz müzik yapan topluluklarda çalıştı. Cecil Taylor ile tanışmasının ardından onun topluluğuna katılarak Dixieland'den "saldırı cazı" olarak tanımladığı özgür caza radikal bir geçiş yaptı. Taylor'ın geleneksel armoni ve ritm nosyonlarından kopuşta bugün bile ileriye doğru büyük bir sıçrama sayılan ilk albümü Jazz Advance’de çaldı.

Cecil Taylor, Lacy'yi modern cazın bir başka büyük piyanistiyle, Thelonious Monk ile tanıştırdı. Bebop devriminin bu önemli temsilcisi onun müziğe yaklaşımında kalıcı etki yarattı. O kadar ki, 1958 yılında, tromboncu Roswell Rudd ile birlikte yalnızca Monk kompozisyonlarım yorumlayan bir topluluk kurdu. İki yıl sonra da, Monk'un topluluğuna katıldı.

Amerika'da cazın ticarileşmesinden yakınan Lacy, 1960'larda Avrupa'da çalışmayı tercih etti. Önce Roma'ya, sonra da uzun yıllar yaşayacağı Paris'e gitti. Roma'da tanıştığı çellocu ve vokalist Irene Aebi ile aralarında hem duygusal, hem de müzikal bir bağ kuruldu. Aebi, Lacy'nin hayat arkadaşı olmanın yanı sıra, onun bestelediği şiirleri ve caza uyarladığı yazınsal metinleri mükemmel bir biçimde seslendirdi. Aebi ve Lacy arasında bir tür müzikal telepati bulunduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.

Soprano saksafon cazın doğuş yıllarında, özellikle New Orleansli müzisyen Sidney Bechet sayesinde, önemli rol oynamış; fakat, swing döneminde pek az kullanılmış, unutulmaya terk edilmişti. Yaklaşık yirmi beş yıllık bir dönem boyunca bu çalgıya pek az müzisyen ilgi göstermişti. Lacy soprano saksafonu böylesi bir dönemde eline aldı. O, soprano saksafonu benimseyen ve karizmasını bu çalgı üzerine inşa eden ilk modern caz müzisyenidir. Ses perdelerinin sıkı denetimi, bu perdeler arasındaki sıçramalar, horlama ve hırıldamayı çağrıştıran sesler, yörüngesinden çıkmış ritmler, ilginç ses renkleriyle oluşturulmuş bir doku, seslerin eğilip bükülmesi, aniden alçalıp yükselmeler, tedbirli bir hız, kaligrafik süslemeler, insan sesine yaklaşan sıcak ve dolgun tınılar, geniş vibratolar Lacy’nin soprano saksafonu çalışında, onun bu çalgıyla kurduğu ilişkide başlıca özellikler olmuştur.

1995 yılında yayınlanan Actuality (Aktüalite) albümünden soprano saksafonun bütün potansiyelinin olağanüstü bir yaratıcılıkla kullandığı bir çalışma olarak söz etmek gerekiyor. Albümün adı, "şimdi ve burada oluş"u ifade ediyor. Bir diğer anlatımla, doğaçlama yoluyla yaratmadaki önceden belirlenmemişliği, önyargısızlığı, kendiliğindenliği dile getiriyor. Kayıtları (Oregon) Portland'de bir kilisede gerçekleştirilen albümdeki “Revolutionary Suicide” (Devrimci İntihar) başlıklı parça Siyah Panterler örgütünün önde gelen militanlarından Huey Newton’ın anısına ithaf edilmişti.

Lacy, Samuel Beckett ve Brion Gysin gibi avangard yazarların metinlerini caza taşıdı. Anna Ahmatova ve diğer Akmeist şairlerin, Robert Creeley gibi modern Amerikan şiirinin öncü isimlerinin şiirlerini besteleyerek lied formunu cazın içine kattı.

Lacy'nin repertuarında beat şiirinin özel bir yeri vardı. Beat şairlerinin caz müzisyenleriyle aynı kaynaklardan beslenmiş, aynı duyarlılıkları paylaşmış, şiirlerini uzun yıllar caz eşliğinde okumuş oldukları anımsandığında beat şiirinin, özellikle de siyah bir şair olarak bir yönüyle Afrika’nın sözlü geleneğine bağlı olan , doğaçlama yapar gibi kendiliğinden şiir okumayı masaya oturup şiir yazmaya tercih eden , cazı “yaşayan ses” (living sound) olarak niteleyen Bob Kaufman'ın şiirinin Lacy'nin hayatında ve müziğinde neden böylesine önemli bir yer edindiği kolaylıkla anlaşılabilir. Lacy'nin hayranı olduğu Thelonoius Monk'un müziğindekine benzer bir gerilim ve dinamizm içeren, o müzikteki armonik karmaşayı taşıyan Bob Kaufman şiirlerini bestelerken büyük bir heyecan duyduğuna hiç kuşku yok

Lacy, Living Theatre'ın kurucularından Judith Malina'nın şiirlerini de bestelemişti. Packet (Paket) başlıklı albümü bu bestelerden oluşuyor. Şiirleri Irene Aebi seslendiriyor; Lacy soprano saksafonla, politik avangardın önemli isimlerinden Frederic Rzewski de piyanoyla ona eşlik ediyorlar.

Lacy ve Malina'nın dostlukları hayli uzun bir geçmişe dayanıyordu. 1950'lerde NYC’de tanışmışlar. I960'landa Avrupa'da yaşayan (biri gönüllü, diğeri yarı zorunlu) bu iki sürgünün yollan zaman zaman kesişmiş. Bazen Roma'da, kimi kez de Paris'te rastlaşmışlar. 1982 yılında Paris'te karşılaştıklarında Malina henüz yayımlanmış kitabı Poems of a Wandering Jewish'i (Gezgin Bir Yahudi'nin Şiirleri’ni) armağan etmiş. Hayat, doğum, ölüm, sanat, yaşlanma, acı çekme, göçebelik, Yahudi ve kadın olma temalarını işleyen bu olağanüstü şiirler yalnızca Lacy'yi değil, Irene Aebi'yi de çok etkilemiş. Bunların sarsıcı şarkılara dönüşebileceğini hemen fark etmişler. Packet gerçekten bir paket. Malina'nın göçebe varoluşuyla örtüşen şarkılarla dolu bir bohça.

Yazıyı Tavsiye Et ♫

Yorumlar

Bu yazıya henüz yorum yapılmadı.

Yorumları okumak yada yorum yazmak için sisteme giriniz.