Yazılar

---

Caz Edebiyatçısı, Edebiyat CazcısıSayı: - 09.05.2006

---

Boris Vian, çağının popüler kültürünün önüne yığdığı fenomenlerden kalıcı bir edebiyat yaratmasını becerebilmiştir. Kısa süreceği hemen hemen başından beri belli olan hayatına dört yüzden fazla caz bestesi, onlarca roman ve oyun sığdırmış; ‘bunalım’la birlikte anılan varoluşçu edebiyatın tatlı bir yüzü olabileceğini kanıtlamıştır.

“Vian’ın kitaplarındaki cinsel fantezi değil, öfke ve acı; Vian’ın siyahi Amerikan müzisyenlerde, Paris’in o yıllarının barlarında, batakhanelerinde ve mahzenlerinde duyabildiği acıdır. Vian bunu Faulkner’dan, Richard Wright’tan ve Chester Himes’tan tanıyor olabilirdi; ama o bunları müzikte duydu, hatta sokaklarda gördü.” (James Baldwin, The Devil Finds Work, 1976 )

Boris Vian Ville d’Avraylı zengin bir ailenin çocuğu olarak 1920’de doğdu. Daha on iki yaşındayken ateşli romatizmaya yakalandı; ardından geçirdiği tifo hastalığı kalbinde büyümeye neden oldu. Eğitim hayatına evde aldığı özel derslerle başladı. 17 yaşındayken izlediği bir Duke Ellington konserinin ardından trompet çalmayı öğrendi. Versailles Lisesi’nde felsefe okudu; daha sonra Condorcet Lisesi’ne geçti; inşaat mühendisliği diploması aldı. 1940’lar boyunca Fransa Standartlar Kurumu’nda çalıştı; buradaki deneyimini 1943’te yazdığı, 1946’da yayımlanan bir bürokrasi taşlaması olan Vercoquin ve Plankton adlı romanında işledi. Savaştan sonra çeşitli Paris’in çeşitli klüplerinde trompet çaldı. Vian hayatı boyunca dört yüzden fazla parça besteledi. Bir kabare şarkıcısı olarak da ün yapan yazar, Le Jazz Hot dergisi için caz eleştirileri kaleme aldı. En ünlü şarkılarından birini Cezayir Savaşı için besteledi; 1955’te çıkan ve pasifist bir teması olan ‘Le deserteur2 binlerce kopya sattı. Fransız milliyetçilerini çileden çıkaran bu şarkı hükümet tarafından yasaklandı. Aynı yıllarda filmlerde küçük roller aldı; film senaryoları yazdı. 1958’de yönetmen Louis Malle’la birlikte Miles Davis’i Lift to the Scaffold adlı filmin müziklerini yapmaya ikna etti.

Vian’ın büyük beğeni toplayan kitabı Mezarlarınıza Tüküreceğim’i 1946’da yalnızca on günde yazdı. Vernon Sullivan adıyla imzalanmış olan kitap Vian’ın arkadaşlarından biriyle bir best seller yazıp yazamayacağına dair girdiği bir iddianın ürünüydü ve bir cinayet kurbanının odasında bulunduktan sonra gerçekten büyük bir başarı kazandı. Kardeşi, beyaz kızlara tecavüz edip öldürdüğü iddiasıyla linç edilen bir zencinin intikam macerasnı anlatan kitap yasaklanmadan önce 100.000 adet sattı ve ve Vian 100.000 Frank cezaya çarptırıldı. Daha önceden Raymond Chandler ve James M. Cain’in romanları çevirmiş olduğundan Amerikan usulü kirli romanlar Vian’a yabancı değildi. Vian bu yazarlardan başka Nelson Algren, Strindberg, Pirandello ve Brendan Behan’ın romanlarının yanı sıra bilim kurgu alanından A. E. van Vogt, William Tenn, Henry Kuttner ve Ray Bradbury’nin romanlarını da Fransızca’ya çevirdi. 1947 ve 1948’de Sullivan mahlasıyla yazdığı başka kitaplar geldi. Bu dönemde Vian daha ciddi romanlarla uğraşıyor, oyun ve şiirler yazıyordu. Darius Milhaud için yazdığı bir opera 1948’de Berlin’de sahneye koyuldu.

1947’de yayımlanan Günlerin Köpüğü’ne yazdığı önsözde Vian şöyle diyordu: “Yalnızca iki şey vardır: Aşk, tüm çeşitleriyle aşk ve New Orleans’ın ya da Duke Ellington'ın müziği. Kalan her şey gitmelidir çünkü kalan her şey çirkindir.” Kitabın Amerika’da 1968’de yapılan baskısına Duke Ellington’un ünlü bestesine yapılan göndermeyle Mood Indigo adı verildi. Roman, büyük bölümüyle organik bir dünyada geçen –bir yılanbalığı musluktan uzanarak ananas aromalı dişmacununu emer, filler sokaklarda yürür- bir 'çılgın aşk' öyküsüdür. Vian burada naif üslubunu kasıtlı olarak gerçeküstücü imgelerle birleştirir.

Vian’ın yazdığı oyunların absürd tiyatroyla güçlü bağları vardır. 1946’da yazdığı L'équarissage pour tous’u “tek perdelik paramiliter vodvil” olarak mitelemiştir. Oyun, konusu Normandiya’da bir mezbahada geçen, aile ve evlilik sorunlarını ele alan sulu bir güldürüdür. 1959’da yazdığı Bâtisseurs d'Empire ou le Schmurz yeni taşındıkları apartman dairesi ürkütücü bir gürültü tarafından istila edilen bir burjuva ailesini anlatır. Oyun İngiltere’de 1962’de, New York’ta 1968’de sahneye konmuştur.

Sınırlı biçimde de olsa Vian’ın kitapları onun bilimkurguya duyduğu ilgiyi de yansıtır. Vercoquin ve Plankton romanındaki adıyla Fransız Normalleştirme Kurumu, hayatın standartlaştırılmasının getirdiği tehlikeleri temsil eder. Pekin’de Sonbahar, Exopotomia adlı hayali bir ülkede gereksiz bir demiryolu hattının yapılışını anlatan bir çöl ütopyasıdır. Kızıl Ot, tekinsiz bir ikiz tarafından rahatsız edilen bir karakter üzerine kurulu bir zaman makinesi öyküsüdür.

Vian kısa hayatı boyunca iki evlilik yaptı. 1952’de biten ilk evliliğini Michele Leglise ile yapmıştı. İlk evliliğinin bitişinden iki yıl sonra İsviçreli dansçı Ursula Kübler’le evlendi. Paris’in varoluşçu çevrelerinde oldukça tanınmış bir kişilik de olsa Vian hayatı boyunca yazar olarak pek ciddiye alınmadı. 1952’de Patafizik Koleji Aşkın Satraplığı’na getirildi! Patafizik Koleji, ilerleyen yıllarda Fransız Oulipo hareketine de esin kaynağı olacak, varoluşçu felsefeyi absürd edebiyat ve gerçeküstücülükle harmanlayan ilginç oluşumlardan biriydi.

Boris Vian 23 Haziran 1959’da Mezarlarınıza Tüküreceğim kitabının çok kötü bir sinema uyarlamasının galasında kalp krizi geçirerek öldü. Louis Malle’a göre Vian, “kitabına yapılmış olanların utancına dayanamadığı için” ölmüştü.

 

---

Yazıyı Tavsiye Et ♫

Yorumlar

---

Bu yazıya henüz yorum yapılmadı.

Yorumları okumak yada yorum yazmak için sisteme giriniz.