Yazılar

Astroloji, Pythagoras ve mûsikîSayı: 1483 - 06.07.2012

Sûfîlerdeki yaygın inanca göre, mûsikîyi icad eden kimse, Hz. Süleyman'ın talebesi olarak kabul edilen Pythagoras'tır. Feleklerin dönerken çıkardıkları sesleri işittiğini söyledikten sonra mûsikî ilminin öncülüğünü yapan Pythagoras, tasavvuf literatüründe de sıkça anılmaktadır. Bu teori, zaman zaman mûsikî ile astroloji arasında ilişkiler kurulmasına da sebep olmuştur. Risâle-i Mimâriyye'de mûsikî-astroloji ilişkisine ışık tutacak nitelikte, şu bilgiler mevcuttur:"(...) makamlar da onikidir. Sekizinci göğün oniki burcu olduğundan, makamları oniki kısım üzere koymuşlardı. Oniki burç dedikleri; kuzu, boğa, ikizler, yengeç, arslan, başak, terazi, akrep, yay, oğlak, kova, balık. Oniki makam dedikleri; Rast, Isfahan, Irak, Zirifkend, Büzürk, Zengüle, Rühavî, Hüseynî, Hicâz, Bûselik, Nevâ ve Uşşak'tır. Bundan başka dört unsur vardır ki "anâsır" dedikleri ateş, hava, su, toprak. Şube de dörttür. Şubeyi dört unsura göre koymuşlardır. Yegâh, Dügâh, Segâh, Çargâh. En aşağı mertebe Yegâh'tır, yukarı mertebe ise Çargâh. Dügâh ve Segâh, bu ikisinin arasındadır. Ve gezegenler de yedidir. Zuhâl, Müşteri, Merih, Şems, Zühre, Utarit, Kamer. vâze de yedidir. Zira âvâzeyi yedi gezegene göre koymuşlardır. Yedi âvâze dedikleri ise; nevruz, selmek, şehnaz, mâye, gerdaniye, hicaz ve geveşttir. Bundan başka, gece ve gündüz yirmidört saattir. Terkîbât da yirmidörttür. Zira terkîbâtı yirmidört saate göre koymuşlardır. Bir makamı âğâz edüp, yani başlayup başkasında karar edince, onda bir terkib elde edilir ve bu ilme de "Edvâr İlmi" ve "Mûsikî İlmi" derler. Bu ilmi yazıp düzenleyen, Hz. Süleyman'ın talebelerinden, hakîm Pythagoras'tır. Söz birliği ile yedi hakîmin en seçkinidir. Deniz dalgalarının vuruşundan, yani sığ yerlerde denizin talazından, birbirinin ardından gelüp taşra kıyıya vurmasından usûller bulup, yazup dizmiştir."

Mehmet Ali Ayni de feleklerin dönüşünden bir nağmenin hâsıl olduğunu şu şekilde beyan etmektedir: "Eski astronomiye göre sayıları yedi olan felekler, şeffaf kubbeler halinde birbirinin mihveri etrafında dönerler. Dönerlerken de, nehirden su çekip bağ ve bahçelere akıtan dolaplar gibi sesler çıkarırlar. Göklerin ve feleklerin dönüşünden hâsıl olan lâtif ve ruhnuvâz nağmeleri, lâhûtî mûsikîyi herkes işitemez. Bu nağmeleri, uzun bir çalışmadan ve gayretten sonra filozof Pythagoras işitmiş ve onun sayesinde mûsikî kaidelerini koymuştur.". Görüldüğü gibi bazı kaynaklarda Pythagoras'ın görülen ve görülmeyen âlemleri seyrettiği, feleklerin yörüngelerinde dönerken çıkardıkları sesleri işittiği ve feleklerin âhengini dinlediği ileri sürülmektedir. Hâşim Bey de İlm-i Edvâr Risâlesi'nde Pythagoras'ı ve onun mûsikîşinas kişiliğini şöyle anlatır: "Fisagor hekîmin ilm-i mûsikîde mahareti berkemâl olduğu, kuvve-i riyâziyye sebebi ile hâsıl olup, bu cihetle Sedâ-i Evdâ Ecrâm-ı Semâviyye'yi ve harekât-ı kevâkibi istimâ' eyleyip derûnunda hıfz ve ittikân ve bu terkib üzere oniki makam, dört şube ve yirmidört terkibi icâd eylediği kütüb-i mûteberde mestûr ise de, Hoca Nasuriddin ve Ebu Ali Sînâ yirmi terkib, terkibatı mezkûrun üzerine zam ve ilave ederek kırkdörtte iblâğ etmişlerdir. Hekîm-i mezbûrun ihtirâı olan makâmât ki, seyr-i edvâr-ı kadîm üzere bunlardır: Rast, Irak, Isfahan, Zirekefend, Köçek, Büzürk, Zirgüle, Rehâvî, Hüseynî, Hicazpuselik, Nevâ, Uşşak. Oniki burca nisbetle onikiye hasredildi. Ve bu yedi âgâze ki Heft gâze tabir eylemiişler, bunlardır: Geveşt, Şehnâz,Selmek, Mâye, Nevrûz, Gerdâniye, Hisar, Seb'a-i Seyyâre'ye nisbet edip, Yegâh, Dügâh, Segâh, Çargâh yani çar şûbe tesmiye eylemişler."

Mûsikînin temellerini kurmaya çalışan ve Nikomakhos tarafından, sesler arasındaki ilişkiyi ilk defa keşfettiği belirtilen Pythagoras'ın, yine bazı İslâm kaynaklarına göre mûsikî ile ilgili ilk bilgileri de Samos'lu bilgelerden öğrendiği rivayet edilir. Buna bağlı olarak eski Yunan'ın Pythagoras sayesinde aralıkları tanıdığı da ileri sürülür. Bugün sahip olunan bazı müzik tekniğine ait ifadelerin kaynağı, eski Yunan idi. (Fakat eski Yunan'a bu bilgiyi öğreten de Pythagoras'tır). Ton diatonik sisteme, yarım ton kromatik sisteme, çeyrek ton da anarmonik sisteme kaynaklık ediyordu denilebilir.

Tabii tüm bu özellikleriyle Pythagoras, mûsikî üzerine bilimsel kabul edilen ilk çalışmaları yapan kimse olmakla, mûsikî biliminin de babası kabul edilir. Mûsikî tarihinde, mûsikîdeki oranların kurallarını, titreşen cisim (vücud) efektlerinin uzunluklarının nasıl değiştiğini, verdiği müziksel tonların perdeleri arasındaki farkı izah eden ilk kişidir. Bu arada Pythagoras'ın Hermetizm'den etkilendiği, Mısır'a giderek Memfis Mabedi'ne ulaştığı ve çok sıkı imtihanlardan sonra mabede kabul edildiği rivayet olunur. Bu demektir ki, Doğu'ya, Çin'e yaptığı geziden sonra Budizm'den etkilenmesi, Çin pentatonik müzik sistemini nakletmesi ve onu geliştirmesi gibi bilgilerden hareketle, Doğu'nun o zamanki bilgi ve hikmet rüzgârlarından da nasibini aldığı söylenebilir.

Nicholson'a göre Pythagoras'ın en iyi bilinen teorileri, Müslüman felsefesi ve şiiri için neredeyse sıradandı. Basralı İhvân-ı Safâ'ya göre; gök kubbe döndüğünde, gezegenler ve yıldızlar hareket ettiğine göre Allah'ın (c.c.) övüldüğü, meleklerin ruhlarına zevk veren, aynen bizim ruhlarımızın bedeni dünyasında melodileri zevkle dinleyip, keder ve üzüntülerimizden sıyrılmamız gibi, müziksel notaları olmalı. Bu melodiler olduğu kadar, cennet melodilerinin ekolarıdır ve bize cennet bahçelerini ve orada ikâmet eden ruhların zevklerini hatırlatır; ve ruhlarımız oraya uzanır (uçar) ve eşleri ile birleşirler.

Yazıyı Tavsiye Et ♫

Yorumlar

Bu yazıya henüz yorum yapılmadı.

Yorumları okumak yada yorum yazmak için sisteme giriniz.