Yazılar

Ravel’in Koreografik LirizmiSayı: - 16.06.2006

Vladimir Jankéléviç’ten çeviren: Tuncay Birkan

Fransız besteci Maurice Ravel (1875 – 1937), en tanınmış yapıtları olan İspanyol Rapsodisi ve Boléro’nun yanı sıra, özellikle Diaghilev’in Rus Baleleri için bestelediği Daphnis et Chloé bale müziği ve Colette’in librettosunu yazdığı operası L’Enfant et les sortileges ile ünlenmiştir.

Ravel’in müziğinin dışavurumdan yoksun bir eğlence müziği olduğu doğru değildir. Ama bu müziğin dışavurumu dolaylı ve dolabmaçlıdır –onun ketumluk anlarının, anlatımlarının ve örtmecelerinin nasıl yorumlandığını bilmemiz gerekir. Bu o denli doğrudur ki bu müziğin hissizliği bile bir alegori, manidar bir mecaz, ghizli bir niyetin batıni görünüşü haline gelmiştir. Kayıtsızlık görüntüsü, tıpkı alegorik benzeşim yada çelişkili benzeşim gibi bir kılık değiştirmeden ibarettir. Hiç bir şey başka herhangi bir şeyin karşıtı değildir, her zaman başlı başına bir şeydir. Sık sık söylendiği gibi, dansın bu müziğin doğal biçimi olmasının nedeni de budur- durgunluk, aynı nokta üzerindeki hareket demek olan, dünyaya çıkmak yerine, kendi içine geri dönen şiddetli eylem demek olan dans, ereğini kendi içinde bulur. Yerinde sayar ve hareketleri döngüseldir, durağan çalkantı haline gelen eylemdir, yada Alain’in dediği gibi, hareketsizlik içindeki harekettir. Her şey ani hareketlerle, anlamsız sıçrama ve duruşlara, hemen ardından manasız geri çeklimelerin izlediği ileri adımlara dönüşür. (Ravel’in müziğinde) Passacaglia, soylu Pavane, zarif Forlane, neşeli Provence Rigaudon’u, Ronde ve hepsinden önce de Minuet gibi kadim danslar vardır. Vals gibi romantik danslar vardır. L’Enfant et les sortiléges’de fokstrot, çift-adım ve Boston gibi Amerikan dansları vardır. Malaguena, Boléro ve tüm Hanavaise’ler arasında en başta da Küba Haberanası, yani Bizet, Saint – Saéns, Chabrier, Laparra ve Louis Aubert’in ünlendirdiği ve Soirée dans Grenade ile Puerta del Vino’daki en ihtiraslı vurguların ritmini oluşturan Endülüs tangosu vardır. Bu müzik bir dansın tekdüze ritmini benimsemediği zamanlarda bile, koreografik forma akmaya yönelik doğal bir eğilimi vardır: Sonatine bir tür minyatür baledir, arp için bestelediği Allegro ve Sol el için Konçerto’nun şerzo bölümüde öyledir; Alborada da, tıpkı La La Valse, Boléro veya Adélaide gibi, Daphnis, Ma Mére l’oye yada hala sahneye konmayı bekleyen Le Tombeau de Couperin gibi gerçek bir baledir. Bay René Dumesnil, Don Quichotte a Dulcinée!nin üç şarkısının bir dans Süiti oluşturduğunu –guajira, zortzico ve jota aragonese- gözlemlemiştir. Bu yüzden Ravel!in lirizmi bile koreografik forma bürünür, oysa Chausson!da bunun tersi geçerlidir –onun forlane!ları, pavane’ları ve sarabandları ağıt gibidir. Ravel’in danslarının her zaman dışa vurumcu oldukları ve bize verdikleri haleti ruhiyeyle aralarında derin farklar olduğu doğrudur; sıcak ve hüzünlü duyumsallık bir chaconne değil bir vals talep eder; habanera tutkulu, ateşli ve kesindir ve oturma odasında yapılan tango gibi efemine değildir; bu yüzden her ritmin kendine özgü bir duygusal niteliği vardır. Üstelik, Ravel’in dansları, belli bir müzik formunu bestecinin belli bir tavrına bağlayan geşeneksel çağrışmla yani dolaysız olarak değil, bizde yaratılan duygu sayesinde dolaylı olarak dışavurumcudur. Eğer bir minuet yada seguidilla da, koşullara bağlı olarak, yüreklerimizi parçalayabiliyorsa, kederli bir haleti ruhiye içindeki bir bestecinin ille de bir cenaze marşı yazması gerekmez. Savaşta ölen arkadaşların anısına adanmış olan, La Tombeau de Couper’in, soğukkanlı denecek ölçüde neşeli ve sakin altı danstan oluşmasını yada Sonate en Duo’nun “Tombeau de Debussy” (Debussy’nin Mezarı –ç.n.) üzerine şen şakrak nakaratlar ve şarkılar düzmesini açıklamanın başka bir yolu yoktur. Bir Berceuse teması olarak Gabriel Fauré’nin adını seçmek te garip görünmektedir. Fauré’nin Ravel’e nasıl “Humoresk”ler (hafif, neşeli parçalar –ç.n.) yazılacağını göstermiş olduğu ve bizzat Debussy’nin de ilk orkestra Image’ına, Gigues tristes adını vermiş olduğu doğrudur. Nahandove’un kayıtsız konuşmaları şaşırtıcı görünür, ama Clair de Lune’ü yazmış olan Fauré’nin de, hiç bir şey olmuyormuş gibi yaparak, bizi ironik mazeretlerle şaşırtmak gibi bir alışkanlığı vardı. Satie’nin Morceaux en forme de poire’ında ve keyifli yumuşak bir müziği olan Piéces froides’unda, Stravinski’nin Mavra’sında ve Kurt Weill’in, şimi ve tek-adım dansları içeren 15 tebliğlik “oratoryo-ropörtajı” Lindbergh Raid’inde, müziğin metinle hiçbir dolaysız bağlantısı yoktur. Ravel’in büründüğü kılık onun yüz hatlarını hareketsizleştirir ve sözlerini yalanlar, onun Sauget’nin Fastes’inde, Derain’in kostümlerini tasarladığı balet figürlerine banzemesine neden olur. Ravel baştan sona, Sainte’in (1896) hoş ketum akortlarından Ronsard a soname’deki (1924) beşlilerin hülyalı geçit resmine kadar, bu kılıktan hiç çıkmamıştır. Bu yüzden dans formları Ravel’in duyarlılığını sahte bir duygusuzluk, sahte bir anestezi, sahte bir kayıtsızlıkla donatır; ona şaşırtıcı tevazu stratejilerine hizmet eden uçarı bir mesafelilik görüntüsü verir. Dans, onun rüyasının örtücü yalıtılmışlığıdır…

Kaynak: Sanat Dünyamız (üç aylık kültür ve sanat dergisi) sayı:85/Güz2002

Yazıyı Tavsiye Et ♫

Yorumlar

Bu yazıya henüz yorum yapılmadı.

Yorumları okumak yada yorum yazmak için sisteme giriniz.