Yazılar

Fârâbî ve mûsikîSayı: 1608 - 01.12.2014

Eskişehir’de 13-15 Kasım tarihleri arasında, “Türk Dünyası Kültür Başkenti” etkinlikleri kapsamında “Medeniyet Düşünürü Fârâbî” başlıklı bir uluslararası sempozyum düzenlendi. Bu sempozyumun oturumlarından biri “Fârâbî ve Mûsikî” hakkındaydı. Prof. Dr. Cihad Aşkın’ın yönettiği bu oturumda hocamız Prof. Yalçın Tura, UCLA’dan Prof. Dr. Münir Nureddin Beken, MÜ’den Prof. Dr. Ahmed Turâbî ve bendeniz birer tebliğ ile katılarak Fârabî’nin mûsikî ilmine yaptığı hizmetleri dile getirdik ve dinleyicilerle paylaştık. Beken ve Turâbî gelemediler, ancak tebliğlerini göndererek bu önemli oturuma katkıda bulundular.

Fârâbî, mûsikî konusunda büyük bir yeteneğe sahipti ve seçkin bir icrâcı olmasının yanısıra, bu alanda uzman bir teorisyen idi. Fârâbî bizlere, Ortaçağ müziğinin Doğu’da ve Batı’da büyük etki yapan ve daha sonraki dönemlerde mükemmel bir başvuru kaynağı olan, belki de en önemli eseri “Kitâbu’l-Mûsikî el-Kebîr”i bırakmıştır. Fârâbî’nin besteleri, özellikle bazı Sûfî tarikatlar arasında hızla yayılmıştır. Fârâbî, iki mûsikî eseri daha yazmıştır. Bunlardan bir tanesi Kitâb el-Ağanî’dir. Fârâbî bu eserde seslerin, aralıkların, ritmlerin ve usûlün niteliklerini inceler. Gezegenlerin sesleri ve semavî âhenk hakkında Pythagorasçılar’ın görüşlerini gülünç bulur. Mûsikî âletlerindeki seslerin hava titreşimleri sayesinde meydana geldiğini savunur.

Fârâbî, Ud’u çok iyi çalıyordu. O, enstrümanı ile dinleyiciler üzerinde büyük tesir bırakır, dinleyenleri isterse güldürür, isterse ağlatır, isterse uyutur veya uyandırır, isterse dargın olanları barıştırabilirdi. Fârâbî, Baron Rodolphe D’Erlanger tarafından Fransızca’ya da çevrilen “Kitâbu’l-Mûsikî el-Kebîr” isimli eserinin mûsikî âletlerine ayırdığı ikinci kısmının ikinci bahsinde, özellikle Horasan Tamburu ve bu tambur üzerindeki değişiklikler hakkında ayrıntılı bilgi vermektedir. Bu eser, biri 9, diğeri 4 konuşmadan meydana gelen 2 bölüm ihtiva etmektedir. Ancak son 4 konuşma kaybolmuştur. Birinci bölümde Fârâbî, kendisine ait bir metodla mûsikî teorisini anlatır. Yunanlı teorisyenlerin yazılarını okuduğunu, ancak bunların sadece tam olmayan dokümanlarını gözden geçirdiğini, bunun için mûsikî teorisini yeniden yapmak zorunda kaldığını söylemektedir.

Fârâbî “İhsa el-Ulûm (İlimlerin Sayımı)” adlı eserinde yaptığı ilimler tasnifinde, mûsikîyi; aritmetik, geometri, optik, astronomi, ağırlıklar ilmi ve hiyel ilmi gibi ilimler arasında “Ta’lîmî İlimler” kategorisine dahil etmiştir. Ayrıca el-Fârâbî, Pythagorasçı görüş açısına paralel olarak mûsikîyi, “Yüksek İlimler”den (Latince tercümelerdeki ifadesiyle “Quadrivium”)  kabul etmiştir.

Fârâbî’nin Ortaçağ’da mûsikî ölçülerindeki evrime en büyük katkısı, temel olarak İslâmî, yani orijinaldi ve hiçbir yabancı öğretiden etkilenmemişti. Fârâbî, Yunan kültüründen geldiği iddia edilen ilham ve etkileri reddeder, meydan okur. “İkinci Muallim”, aslında entellektüel çalışma sahasına pratik mûsikîyi getirerek katkıda bulundu. Mûsikînin ayrıntılı ve sistematik bir şekilde araştırılmasını amaçlamıştı. Bugüne kadar gelmiş olan birçok mûsikî terimi, Fârâbî tarafından ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştı. Hatta Kitâb el-Ağânî adlı eserinde, şarkı söyleme stili, kuralları ve süslerini öğrenmeye yarayacak (bilgilere varıncaya kadar, bugün şan eğitimi yapanların da işine oldukça yarayacak) bilgiler mevcuttur.

Fârâbî, gerçekten önemli bir İslâm filozofu. Özellikle mûsikî sahasında yazdıkları sadece bize değil, batı âlemine de pekçok şey öğretmiştir. Sempozyum faydalı oldu, onu biraz daha tanıma fırsatı bulduk.

Yazıyı Tavsiye Et ♫

Yorumlar

Bu yazıya henüz yorum yapılmadı.

Yorumları okumak yada yorum yazmak için sisteme giriniz.