Yazılar

Doğu Türkistan'da Musıki, Orkestra ve KorolarSayı: - 19.07.2006

Doğu Türkistan'da Uygur Türkleri başta olmak Türk musikisi daha çok Osmanlı dönemi Türk müziğine yakındır. Uygur Türklerinin kendilerine has birkaç orijinal usulü vardır. Aynı adı taşıyan makamlar arasında Doğu Türkistan'da ve Türkiye'de bazen büyük farklılıklar davardır.

Eserler ritmik fakat makam ve geçiş bakımından monotondur. Klasik musikiye meşrapi denir. Halk musikisine sahra musikisi veya muhabbet musikisi denir. Dutdar, Rabab, Tambur, Sete, Ney, Kemence, Hecek Doğu Türkistan Uygur musikisinin yaygın aletleridir. Doğu Türkistan'da konservatuar maalesef yoktur. Tiyatro sahnelerinde, Türk musikisiyle be­raber Batı musikisi de yer almaktadır. En yaygın müzik aleti ise, gitar, akerdion’dur.

Uygun Türk makamlarıyla senfoni besteleyen besteciler çıkmıştır. Türkiye'deki Türk musikisi şimdi Doğu Türkistan'da yaygınlaşmıştır. Pakistan, Hindistan musikisi de yavaş yavaş Doğu Türkistan'a girmiştir. Musikinin bünyesini bozmayacak şekilde hafif orkestrasyon uygulanarak, çok iyi neticeler alınmıştır. En büyük Uygur Türk opera bestecisi, Zikri Bey'dir, Garip Senem, Leyla ile Mecnun tanınmış besteleri arasındadır. Bu millî besteci dünyaca ünlü eserler yapmıştır. Doğu Türkistan'da meslek okulları yani sanat mektebi içinde müzik programları mevcuttur. Temel eğitim sırasında verilen müstakil sanat kursları da müziğe ilgiyi artırmaktadır. Ama Çin işgalcileri buna engel olmaktadır.

Doğu Türkistan'da Çin komünist partisinin kontrolü altında, Türk musikisi ve halk dansları, devlet üniversitesi kurumlan aracılığıyla, memleketin bütün her tarafına ulaştırılmaktadır. Doğu Türkistan'da musiki ve orkestralar müzik aletleri sanayisini de doğurmuştur. 1980 yıllarında yapılan araştırmalarda Kaşgar vilayetinde 40 binden fazla dutar ve diğer müzik aletleri imal edilmiştir. Bunların hepsini, Uygur Türk imalatçıları yapmıştır.

Bilindiği gibi 55. yy.dan bu yana, Türk dil kültürünü, Orta Asya'da canlı tutmayı başaran Uygur medeniyeti, çok çeşitli
milletlere de bu konuda öncülük yapmışlardır. Diğer kültürel alanlarda da varlıklarını sürdürmelerini Ahmet Caferoğlu şöyle
ifade etmektedir:

Çin kaynaklarından öğrendiğimize göre, Uygur hükümdarları sarayında, yerli ve yâdelli tarihçiler, şâirler, bilginler san'atkârlar, musıkişinaslar büyük bir himaye görmekteydi. Memlekette zengin kitaplıkların bulunduğunu, Çin gezginleri nakletmektedirler.

Bir Uygur el yazısı ise, Kobuz'un çok yaygın bir eğlence âleti olduğunu ortay koymuştur. Bu el yazısı, fevkalâde geniş bir musıki hayâtının turfan vahasını kaplaması sonucunda, Türk dilli manzum bir Uygur edebiyatının da var olduğuna işaret etmektedir.

Bu bilgiler ışığında: İstanbul'da Edebiyat Fakültesi Matbaasında, Türk Dil Kurumu Yayınları arasında 260 numarayla basılan, Ahmet Caferoğlu'nun yazmış olduğu "Eski Uygur Türkçesi Sözlü" isimli kitabını taradıktan sonra aşağıdaki müzik unsurlarının varlığı görülmüştür:

aş içkü: Toy, şölen ziyafet. (s. 23)
atırmak: Bir müzik aleti çalmak (s. 24)
basık: Türkü, şarkı (s. 35)
burku: Trombet (s. 54) çıngartgu: Zil, çıngırak (s. 62)
ır: çarkı, türkü (s. 86)
ırlamak: çarkı, türkü söylemek (s.87)
idig: Süs, bezek (s. 89)
irlamak: Irlamak, türkü şarkı söylemek (s. 97)
itig: 1. Süs, bezek, tezyinât (s. 101) 2. Müzik aleti
itizmak: Müzik aleti çalmak (s. 101)
küg:1. Kög 2. Gürültü, ses 3. Türkü, şarkı 4. çöhret, ün 5.Sefâlet
kam: çaman, büyücü, sihirbaz (s. 163)
kızaşı: Düğün, düğün ziyafeti, düğün şöleni, toy (s. 178)
kobuz: Kopuz sazı (s. 179)
kungkau: Çalgı, müzik aleti (s. 186)
kunhauçı: M-sıkişinas (s. 186)
kunku: Müzik aleti (s. 187) togsurmak: çarkı söylemek, ırlamak (s. 219)
tagşurmak: Irlamak, türkü söylemek (s. 219)
tıng: Seda, ses perdesi (s. 237)
timburi: tanb-r çalan (s. 239)
tokıga/u: Tef tokmağı, davul tokmağı (s. 244)
tüngür: çaman davulu (s. 258)
ün: Seda, ses, ün (s. 272)
yangku: Yankı, ses, aksi seda, eko, şıkırtı (s. 284)
yangkulug: Akseden, çınlayan, ses çıkaran (s. 284)
yankuruş: Seda, ses (s. 284)
yaraşı: Süs, bezek, tezyinat (s. 286)
yaratıg: Süs, bezek, tezyinat (s. 286)
yır: çarkı, türkü (s. 294)
yog: Yuğ, ölü yemeği, matem, yas (s. 300)

Yazıyı Tavsiye Et ♫

Yorumlar

Bu yazıya henüz yorum yapılmadı.

Yorumları okumak yada yorum yazmak için sisteme giriniz.