Yazılar

---

Goldberg ÇeşitlemeleriSayı: - 18.09.2006

---

Goldberg çeşitlemeleri genellikle bir kontrpuan başyapıtı olarak gösterilmektedir ve aslında öyledir de. Ancak yapıtı oluşturan kanonların kontrpuan açısından mükemmelliğini öne çıkaran müzikologlar, kanımca yapıtın çalgısal (extravaganza adını verebileceğim) virtüozite özelliğini göz ardı etmektedirler.

Bu çeşitlemeler, barok dönemin Liszt Etütleridir!.. Klavsen virtüozitesini daha önce (ve daha sonra da) hiç duyulmamış bir düzeye getirmişlerdir. Fantastik el koreografileri (Var.5, 20, 26), çift üçlü ve altılılar (Var.23), çift triller (Var.28), alterne akorlar (Var.29) ve daha pek çok başka extravaganza ile bu yapıt, Liszt'in Piyano Etütleri, Ravel'in Gaspard de la Nuit’si ve Stravinsky'nin piyanoya uyarladığı Petrouchka süitiyle birlikte, müzik tarihinin en ileri çalgısal gerçekleştirimlerinden biridir.

Kontrpuan müzik stilleri (fügler ve kanonlar), romantik dönemde "ciddi ve dinsel müzik" yönünde anlam kazanmışlardır. Bir yüzyıldan fazla süredir unutulduktan sonra, J. S. Bach, Felix Mendelssohn tarafından "keşfedilince", "romantik fırtınalar içinde çalkalanan ruhları" “kurtarıcı”, “teskin edici” ve “arındırıcı” bir etki yaratmıştır. J. S. Bach'ın maaşlı bir kilise müzisyeni olması onun çalgısal ve din-dışı yapıtlarını gölgede bırakmıştır. Gene romantik dönemde, Bach'ın tüm yapıtlarında dinsel ve kutsal unsurlar aramak bir tutku durumuna geldi. Örneğin bir sesin bir üçlü aralık atlaması bile Hıristiyan kilisesinin kutsal üçlüsünün bir izdüşümü olarak gösterildi.

Bach için din, yaşamın "normal" ve "doğal" bir parçasıydı ve yalnızca Luteryen kilisenin kantor'u değil aynı zamanda çok inançlı bir protestandı. Bununla birlikte Bach'ın tüm yapıtlarında dinsel öğelerin aranmasının yerinde olmadığına inanmaktayım. Goldberg çeşitlemeleri Bach’ın din-dışı yapıtlarının en önemlilerinden biridir.

Aynı şekilde Bach'ın füg ve kanonlarını "entelektüel" müzik olarak görmek de yanlıştır. Bu yapıtlardan alınacak haz yalnızca analizde değil dinlemekte ve çalmakta olmalıdır.

Dinleyeni çekici bir temayla bağlayıp sonra da kontrpuan çizgilerinin oluşturduğu bir labirent içinde dolaştırmak son derece etkili bir besteleme yöntemidir. Bach ailesi, Noel akşamlarında doğaçlama kanonlar söyleyerek eğlenmekteydiler!..

Bach'ın yalnızca kontrpuanını ve bunun mükemmelliğini öven analizciler bir noktayı daha gözden kaçırmaktadırlar: Günümüzde, düzgün programlanmış bir bilgisayar ile mükemmel kontrpuan yazdırmak son derece kolaydır. Aynı şekilde bir kanon yapmak için gene kuralları izlemek yeterlidir. Ancak Bach'ın dehası kurallardan ayrıldığı zaman ortaya çıkmaktadır.

Bazıları bunu kabul etmese de, her besteci bilir ki en zor besteler "serbest" formda yazılan bestelerdir. Örneğin Arya gibi sade bir melodi bestelemek, altı sesli bir fügden daha zordur. Bu bakımdan serbest çeşitlemelerin (Var. 1, 2, 4, 5, 7, 8, 11, 13, 14, 16, 17, 19, 20, 23, 25, 26, 28, 29) bestecinin dehasını daha açık biçimde ortaya çıkardığına inanmaktayım. Hatta bu alanda Arya ile 13 ve 25 numaralı çeşitlemeler daha da ileri gitmektedirler. Aynı şekilde, kanımca, kanonların serbest partileri, hiç bir analiz kaldırmadıkları için, zorunlu seslerden daha da ilginçtir.

İki yavaş çeşitlemenin (num. 13 ve 25) yapıt içinde nasıl stratejik yerler aldıkları da, yapıtın bütünlüğünün kavranması açısından önemlidir. Tüm yapıt, Arya'dan Var. 15'e ve Var. 16'dan Arya'ya olmak üzere iki bölüme ayrılmaktadır. Bu açıdan, yapıtın duygusal zirveleri olan 13 ve 25 numaralar tam simetrik ve stratejik noktalardadırlar.

Bir serbest formda interlüd ve bir kanondan oluşan yapıtın genel tasarımında, inanıyorum ki Bach bu biçimin dinlemesi en hoş ve eğlendirici biçim olacağını planlamıştır. Burada "hoş" ve "eğlendirici" sözcüklerini Bach'ın bir başyapıtı için kullanmakta utanmamak ya da korkmamak gerekir. Kuşkusuz Bach'ın ellerinde en "eğlendirici" tasarım bile bir başyapıt olacaktır.

Goldberg çeşitlemelerinin esas noktasının kontrpuan değil çalgısallık olduğuna inanıyorum. Goldberg çeşitlemeleri, çalgısal müzik ve özellikle klavye müziği tarihinde, Chopin ve Liszt'in Etütleri ya da Stravinsky'nin Petruşka süitinin özgün piyano uyarlaması gibi, en uç ve devrimci bir noktadadır.

---

Yazıyı Tavsiye Et ♫

Yorumlar

---

Bu yazıya henüz yorum yapılmadı.

Yorumları okumak yada yorum yazmak için sisteme giriniz.